Devlette psikiyatriste gidilirmi sorusu, ruhsal bir yol ayrımında hisseden, profesyonel yardıma ihtiyaç duyan ancak özel sektörün maliyetleri ile kamu hizmetlerinin niteliği arasında tereddüt yaşayan milyonlarca vatandaşın zihnindeki en temel sorulardan biridir. Bu, basit bir evet ya da hayır ile geçiştirilemeyecek kadar derin, kişisel ve sistemsel boyutları olan bir karardır. Bir yanda, sosyal devlet ilkesinin bir gereği olarak her vatandaşa sunulan erişilebilir ve düşük maliyetli kamu hizmeti gerçeği, diğer yanda ise hasta yoğunluğu, randevu bulma güçlüğü ve seans sürelerinin kısalığı gibi endişeler yer alır. Ruh sağlığı hizmeti arayışı, bireyin en mahrem ve hassas alanına yapacağı bir yolculuktur ve bu yolculuğa hangi kapıdan girileceği, tüm sürecin seyrini etkileyebilir. Bu makale, devlet hastanelerinde veya üniversite hastanelerinde bir psikiyatriste başvurma kararının avantajlarını, dezavantajlarını ve bu süreçte bireyi nelerin beklediğini, uzman ve akademik bir bakış açısıyla, ancak bu kararı vermeye çalışan bireyin kaygılarını ve ihtiyaçlarını anlayan insani bir dille ele almayı amaçlamaktadır.
Kamu Sağlık Sisteminin Avantajları: Neden Devlete Gidilir?
Devlet hastanelerinde bir psikiyatriste başvurma kararını mantıklı kılan pek çok geçerli ve güçlü neden bulunmaktadır. Bu nedenlerin başında, hiç şüphesiz, ekonomik erişilebilirlik gelmektedir. Türkiye’de Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) şemsiyesi altında bulunan her vatandaş, devlet hastanelerindeki psikiyatri poliklinik hizmetlerinden son derece cüzi bir muayene katılım payı ödeyerek faydalanabilir. Özel kliniklerdeki bir seans ücretinin, pek çok ailenin aylık mutfak masrafına denk gelebildiği günümüz ekonomik koşullarında, kamunun sunduğu bu olanak, ruh sağlığı hizmetini bir lüks olmaktan çıkarıp temel bir hak olarak konumlandırır. Bu sistem, geliri ne olursa olsun her bireyin bir uzmandan tanı alabilmesini, bir tedavi süreci başlatabilmesini ve gerekli ilaç tedavisi hizmetine ulaşabilmesini garanti altına alır. Bu yönüyle devlet hastaneleri, ruh sağlığı sisteminin belkemiğini ve milyonlarca insan için ilk ve çoğu zaman tek başvuru noktasını oluşturur.
İkinci önemli avantaj, kamu hastanelerinin, özellikle de eğitim ve araştırma hastaneleri ile üniversite hastanelerinin sahip olduğu yetkin hekim kadrosu ve tecrübedir. Toplumdaki “devletteki doktor ilgisizdir veya daha az yetkindir” şeklindeki yanlış kanının aksine, bu kurumlarda görev yapan psikiyatristler, Türkiye’nin en köklü tıp fakültelerinden mezun olmuş, zorlu bir uzmanlık eğitimini tamamlamış ve her gün birbirinden çok farklı ve karmaşık vakalarla karşılaşarak muazzam bir klinik deneyim biriktirmiş hekimlerdir. Bu yoğunluk, hekimlerin tanı koyma ve ayırıcı tanı yapma becerilerini son derece geliştirir. Ayrıca, Prof. Dr. Ali Keyvan gibi, alanlarında hem akademik çalışmalar yürüten hem de bilfiil hasta gören pek çok değerli profesör ve doçent de yine üniversite hastaneleri bünyesinde hizmet vermektedir. Bu da kamu sisteminin, içinde çok yüksek bir bilgi ve tecrübe potansiyeli barındırdığını göstermektedir.
Üçüncü olarak, devlet hastaneleri entegre bir sağlık hizmeti sunar. Psikiyatrik belirtilerin altında bazen tiroit bozuklukları, vitamin eksiklikleri, nörolojik hastalıklar veya başka dahili problemler yatabilir. Bir psikiyatrist, bu tür bir durumdan şüphelendiğinde, hastasını aynı hastane içindeki bir nöroloji, dahiliye veya endokrinoloji uzmanına kolayca yönlendirebilir, gerekli kan tahlillerini veya beyin görüntüleme gibi tetkikleri isteyebilir. Bu bütüncül yaklaşım, özel bir muayenehanede mümkün olmayabilir ve sorunun tüm boyutlarıyla ele alınmasını sağlayarak tanı ve tedavi sürecinin doğruluğunu ve güvenliğini artırır. Devlette psikiyatriste gidilirmi sorusuna “evet” yanıtını güçlendiren bu faktörler, kamu sisteminin, özellikle tanı ve medikal tedavi aşamasında ne kadar önemli bir rol üstlendiğini ortaya koymaktadır.
Devlette Psikiyatriste Gidilirmi
Tüm bu avantajlar ve dezavantajlar ışığında, devlette psikiyatriste gidilirmi sorusunun nihai cevabı, kişinin beklentilerine, ihtiyaçlarına ve içinde bulunduğu duruma göre şekillenir. Bu, kişisel bir maliyet-fayda analizini gerektiren bir karardır. Cevap, belirli koşullar altında kesin bir “evet” iken, başka koşullarda ise bir “hayır” olabilir.
Evet, aşağıdaki durumlarda devlette bir psikiyatriste gitmek son derece mantıklı ve doğru bir adımdır:
- Temel İhtiyaç Tanı ve İlaç Tedavisi İse: Eğer yaşadığınız sıkıntıların ne olduğunu anlamak, profesyonel bir tanı almak ve bu doğrultuda bir ilaç tedavisi (farmakoterapi) sürecine başlamak istiyorsanız, devlet hastaneleri bu ihtiyacı yetkin bir şekilde karşılar. Özellikle depresyon, anksiyete bozuklukları, bipolar bozukluk gibi farmakoterapinin tedavide önemli bir yer tuttuğu durumlarda kamu sistemi etkili bir çözüm sunar.
- Ekonomik Kısıtlılıklar Varsa: Özel bir tedaviyi finanse edecek gücünüz yoksa, devlet hastanesi sizin için en doğru ve tek seçenek olabilir. Hiç destek almamaktansa, kamu sisteminin sunduğu imkanlardan faydalanmak kesinlikle daha iyidir. Unutmayın, ruh sağlığı ertelenebilecek bir konu değildir.
- Kronik Bir Durumun İlaç Takibi Gerekiyorsa: Şizofreni veya bipolar bozukluk gibi uzun süreli ve düzenli ilaç takibi gerektiren kronik bir rahatsızlığınız varsa, devlet hastaneleri bu takibi düzenli olarak yapmak ve ilaç raporlarınızı yenilemek için en uygun yerdir.
- Acil Olmayan Bir Durum Söz Konusuysa: Eğer birkaç hafta veya bir ay bekleyebilecek durumdaysanız ve randevu sürecinin zorlukları sizi yıldırmayacaksa, sabırla MHRS üzerinden randevu takip ederek kamu hizmetinden faydalanabilirsiniz.
Hayır, aşağıdaki durumlarda devlette bir psikiyatriste gitmek beklentilerinizi karşılamayabilir:
- Öncelikli İhtiyaç Psikoterapi İse: Eğer sorunlarınızla konuşarak, derinlemesine analiz yaparak başa çıkmak istiyorsanız ve düzenli, haftalık psikoterapi seanslarına ihtiyaç duyuyorsanız, devlet hastaneleri bu ihtiyacınızı karşılayamaz. Bu durumda özel bir psikoterapist veya psikiyatrist arayışına girmeniz daha doğru olacaktır.
- Acil Bir Kriz Durumu Varsa: Yoğun intihar düşünceleri, kendine zarar verme davranışı veya ağır bir kriz hali içindeyseniz, MHRS üzerinden aylar sonrasına randevu beklemek sizin için uygun ve güvenli değildir. Bu durumda bir hastanenin acil servisine başvurmanız veya özel bir klinikten acil randevu almanız gerekebilir.
- Hekimle Uzun ve Derinlikli Bir İlişki Kurmak Önemliyse: Tedavi sürecinde hekiminizle uzun uzun konuşmak, tüm detayları tartışmak ve sabit bir hekimle devam etmek sizin için öncelikliyse, 10-15 dakikalık seanslar ve her seferinde farklı bir doktora denk gelme olasılığı sizi tatmin etmeyebilir.
Sonuç olarak, devlette psikiyatriste gidilirmi sorusunun tek bir doğru cevabı yoktur. Karar, bireyin bu analizleri kendi durumu özelinde yaparak vermesi gereken kişisel bir karardır.
Sistemin Sınırlılıkları: Randevu, Süre ve Psikoterapi Sorunu
Kamu sağlık sisteminin sunduğu önemli avantajların yanı sıra, dürüst ve gerçekçi bir değerlendirme yapabilmek için sistemin getirdiği ciddi zorlukları ve sınırlılıkları da masaya yatırmak gerekir. Bu zorluklar, pek çok vatandaşın devlette psikiyatriste gidilirmi sorusuna neden tereddütle yaklaştığını da açıklamaktadır. Bu sorunların en başında, şüphesiz, randevu bulma güçlüğü gelmektedir. Psikiyatri, Türkiye’de talebin en yoğun olduğu branşların başında yer alır. Ancak hekim sayısı bu talebi karşılamaktan çok uzaktır. Bu durum, MHRS (Merkezi Hekim Randevu Sistemi) üzerinden bir psikiyatri randevusu bulmayı adeta bir piyango kazanmaya benzetmektedir. Vatandaşlar, haftalarca, hatta aylarca her gün sistemi kontrol etmelerine rağmen boş bir randevu bulmakta zorlanabilmektedir. Bu durum, özellikle yardıma en çok ihtiyaç duyduğu bir dönemde olan birey için son derece yıpratıcı, umut kırıcı ve tedavinin gecikmesine neden olan en büyük engeldir.
İkinci ve en az randevu sorunu kadar önemli bir sınırlılık, seans sürelerinin kısalığıdır. Randevu bulup hekimin karşısına oturmayı başaran bir hasta, çoğu zaman kendini bir zaman yarışının içinde bulur. Hekim başına düşen hasta sayısının fazlalığı nedeniyle, bir muayeneye ayrılan süre genellikle 10 ila 15 dakika arasındadır. Bu kısacık zaman diliminde hekim, hastayı dinlemek, şikayetlerini anlamak, tanı koymak, ilaç planlamak ve tüm bu süreci sisteme kaydetmek zorundadır. Bu durum, ister istemez görüşmelerin yüzeysel kalmasına, hastanın kendini tam olarak ifade edememesine ve hekimin hastanın hayatının derinliklerindeki önemli detayları kaçırmasına neden olabilir. Hastalar sıklıkla “derdimi anlatamadan süre bitti” veya “hekimin yüzüme bile bakacak vakti yoktu” gibi şikayetlerde bulunabilmektedir. Bu, hekimlerin kişisel tutumundan ziyade, sistemin kendisinin dayattığı bir verimlilik baskısının kaçınılmaz bir sonucudur.
Bu iki temel sorunun bir uzantısı olarak ortaya çıkan üçüncü büyük eksiklik ise psikoterapi hizmetlerinin neredeyse hiç olmamasıdır. Modern psikiyatri, ruhsal bozuklukların tedavisinde ilaç tedavisi ve psikoterapinin bir arada yürütülmesinin (“kombine tedavi”) en etkili sonuçları verdiğini kabul etmektedir. Ancak devlet hastanelerindeki mevcut işleyiş, bu idealden oldukça uzaktır. 15 dakikalık seanslarda yapılandırılmış bir psikoterapi yapmak imkansızdır. Bu nedenle, devlet hastanelerindeki tedavi süreci, ağırlıklı olarak farmakoterapi, yani ilaç tedavisi odaklı ilerlemektedir. Hekimler psikoterapi önerebilir, ancak hastayı yönlendirebilecekleri bir kamu birimi genellikle yoktur veya o birimlerdeki bekleme listeleri de aylar sürmektedir. Bu da tedavinin bir ayağının eksik kalmasına, sorunların temel nedenlerine inilememesine ve hastanın iyileşme sürecinin sadece semptomları baskılayan bir yaklaşımla sınırlı kalmasına neden olabilmektedir.
Üniversite Hastaneleri: Kamu İçinde Farklı Bir Alternatif
Devlet hastanelerinin sunduğu standart hizmetin getirdiği zorluklar karşısında, yine kamu sistemi içinde yer alan ancak farklı bir işleyişe sahip olabilen üniversite hastaneleri, bir orta yol alternatifi olarak değerlendirilebilir. Tıp fakültelerine bağlı olarak hizmet veren bu kurumlar, hem hasta bakımı hem de hekim yetiştirme ve bilimsel araştırma yapma gibi üç temel misyonu bir arada yürütürler. Bu akademik kimlik, sunulan hizmetin niteliğine de yansıyabilir. Standart poliklinik hizmetleri, tıpkı devlet hastanelerinde olduğu gibi, SGK kapsamında ve cüzi bir muayene katılım payı ile sunulur. Ancak bu standart hizmette de benzer yoğunluk ve süre kısıtlamaları yaşanabilmektedir.
Üniversite hastanelerini farklı kılan en önemli özelliklerden biri, “Öğretim Üyesi Muayenesi” seçeneğidir. Bu, hastaların yasal olarak belirlenmiş bir fark ücreti ödeyerek, alanında uzmanlaşmış doçent veya profesör gibi unvanlara sahip hocalardan doğrudan hizmet almalarına olanak tanıyan bir sistemdir. Bu ücret, özel muayenehane ücretlerinden daha düşük, ancak standart katılım payından belirgin ölçüde yüksektir. Bu seçeneği değerlendirmek, devlette psikiyatriste gidilirmi sorusuna daha esnek bir yanıt arayanlar için mantıklı olabilir. Özellikle tanısı netleşmemiş, karmaşık veya tedaviye dirençli bir durumu olan hastalar için, bir öğretim üyesinin bilgi ve deneyiminden faydalanmak, tedavi süreci için yeni bir kapı aralayabilir.
Türkiye’nin önde gelen üniversite hastanelerinde, Prof. Dr. Ali Keyvan gibi alanında hem klinik hem de akademik olarak öncü kabul edilen, belirli ekollerde (örneğin psikoterapi, grup terapisi vb.) özel yetkinlikler geliştirmiş isimlerin tecrübesinden faydalanma imkânı bulunabilir. Bir öğretim üyesiyle yapılan görüşmenin, standart poliklinik muayenesine göre potansiyel olarak daha uzun sürmesi ve daha detaylı bir değerlendirme içermesi beklenebilir. Hoca, hastanın durumunu bir eğitim materyali olarak da gördüğü için, sorunun tüm katmanlarını anlamaya daha fazla zaman ayırabilir. Ancak bu, her zaman düzenli bir psikoterapi hizmeti alınacağı anlamına gelmez. Yine de bu seçenek, kamu sisteminin güvencesi altında, alanındaki en yetkin isimlerden birine ulaşma imkanı sunması açısından, devlet hastaneleri ile özel klinikler arasında önemli bir köprü görevi görmektedir. Bu nedenle, kendi durumu için daha nitelikli bir değerlendirme arayan ancak özel sektörün maliyetini karşılayamayan bireyler için üniversite hastaneleri değerli bir alternatiftir.
